Kolory i oświetlenie w obiektach użyteczności publicznej

Związek między światłem i kolorem odgrywa istotną rolę w kształtowaniu odbioru wizualnego danej przestrzeni. Oświetlenie może zatem wpływać na postrzeganie kolorów w różnym otoczeniu. Światło naturalne, sztuczne źródła światła i zastosowana paleta barw mają razem wpływ na wywoływanie emocji u osób korzystających z danej przestrzeni. Co projektanci powinni wiedzieć o kolorach i oświetleniu? W tym artykule skupiamy się na projektowaniu kolorystyki i oświetlenia w miejscach publicznych.

Projekt powinien także uwzględniać fakt, że kolor jest podrzędny w stosunku do światła: Percepcja koloru może zależeć od jakości i ilości światła obecnego w pomieszczeniu. Naturalne światło ma oczywisty wpływ na przestrzeń. Podczas wybierania kolorów należy więc wziąć pod uwagę — ile naturalnego światła dociera do danej przestrzeni, jak zmienia się ono w ciągu dnia oraz inne ważne czynniki. Nie jesteśmy w stanie ściśle kontrolować światła naturalnego, natomiast światło sztuczne możemy regulować i dostosowywać do konkretnych funkcji.

Jakie jest przeznaczenie danej przestrzeni?

Gdy zaczynamy planować kolorystykę przestrzeni, pierwszymi oczywistymi pytaniami, które powinniśmy sobie zadać, są: Jaki to rodzaj przestrzeni? Jakie funkcje ma spełniać dana przestrzeń? Po udzieleniu odpowiedzi na te pytania możemy wesprzeć funkcjonalność przestrzeni kolorem i oświetleniem.

Niezależnie od tego, czy chcemy stworzyć przytulną atmosferę podczas kolacji, czy zapewnić optymalne warunki do przeprowadzenia operacji chirurgicznej, proces projektowania powinien uwzględniać konkretne funkcje, atmosferę i nastrój, jakie chcemy osiągnąć w danym pomieszczeniu.

Oświetlenie a odbiór kolorów

Oświetlenie może znacząco wpływać na postrzeganie kolorów w przestrzeni. Wybór źródeł światła, takich jak oświetlenie ogólne, reflektory punktowe czy światło akcentujące, może mieć wpływ na to, jak wygląda w danym momencie kolor. Na przykład w sklepie odzieżowym można zastosować różne źródła światła, aby podkreślić różnego rodzaju przekazy. 

Oświetlenie ogólne może zapewnić neutralną i przyjemną atmosferę odpowiadającą ogólnemu wizerunkowi marki, natomiast reflektory punktowe mogą podkreślać określone kolory, które w danym czasie wyznaczają trendy.

Wybór źródeł światła ma kluczowe znaczenie dla uzyskania pożądanego efektu wizualnego, niezależnie od tego, czy chodzi o oświetlenie w miejscu sprzedaży detalicznej, eksponowanie dzieł sztuki, czy też kącik czytelniczy w bibliotece. Jak pisze badacz koloru Harald Arnkil : „Równomierność lub nierównomierność oświetlenia, współczynnik kontrastu między przestrzenią a otoczeniem, olśnienie i odbicie lustrzane wpływają na percepcję koloru i ergonomię wizualną”. (Arnkil, Harald: Kolory w świecie wizualnym, 2013).

Temperatura barwowa również wpływa na postrzeganie kolorów. Temperatura barwowa źródła światła odnosi się do tego, czy jest postrzegane jako ciepłe czy zimne. Źródła światła o niższej temperaturze barwowej (od 2700 K do 3000 K) podkreślają ciepłe kolory, natomiast wyższe temperatury barwowe (4000 K i więcej) mogą uwydatniać kolory chłodniejsze. Z drugiej strony, niższe temperatury barwowe mogą sprawić, że chłodniejsze odcienie będą wydawać się lekko żółtawe i przytłumione, a ciepłe odcienie, gdy zostaną oświetlone zimnym światłem, mogą wydawać się lekko przygaszone.
 

Wysoki współczynnik oddawania barw (ang. CRI - Colour Rendering Index) i wysokiej jakości źródła światła zapewniają dokładne odwzorowanie kolorów

Dokładne odwzorowanie kolorów i odpowiednie oświetlenie to kluczowe elementy, które należy wziąć pod uwagę przy planowaniu kolorystyki przestrzeni. Źródła światła o wyższych wartościach CRI (współczynnika oddawania barw) z reguły oddają kolory w sposób bardziej żywy i dokładny, co wpływa na sposób postrzegania obiektów i otoczenia.

Przy najdokładniejszym odwzorowywaniu kolorów, naturalnie preferowane jest źródło światła o wysokim współczynniku CRI – idealnie powyżej 90, a w niektórych przypadkach nawet do 95. Na przykład w restauracji wysoki współczynnik CRI zapewnia, że jedzenie ma przyjemny kolor i wygląda apetycznie. Podobnie w placówkach służby zdrowia wybrane źródła światła powinny wiernie oddawać rzeczywiste kolory przedmiotów, materiałów i odcieni skóry.

Rodzaj sztucznego światła wpływa również na sposób, w jaki widzimy kolory. Wcześniej dostępne były różne warianty sztucznego oświetlenia, od świateł żarowych po halogenowe i świetlówki. Obecnie najpopularniejszym rodzajem oświetlenia sztucznego są diody LED (patrz np. Międzynarodowa Agencja Energetyczna). Postęp technologii oświetleniowej poszerzył możliwości projektantów, a oświetlenie LED oferuje wszechstronne narzędzie do regulacji temperatury barwowej, intensywności i dynamicznych efektów świetlnych.

Energooszczędne diody LED i odpowiednio wysoki współczynnik oddawania barw (CRI) to kolejne kwestie, na które projektant powinien zwrócić uwagę, rozważając wymagania dotyczące oświetlenia w normach budowlanych. Większość norm budowlanych zawiera wytyczne i wymagania dotyczące oświetlenia, aby mieć pewność, że budynki są projektowane i budowane z wykorzystaniem odpowiednich i energooszczędnych systemów oświetleniowych. Niektóre normy mogą określać minimalne wartości CRI dla systemów oświetleniowych, aby zapewnić dokładne odwzorowanie kolorów. Przykładowo, w systemie certyfikacji WELL jeden punkt można uzyskać, jeżeli współczynnik CRI wynosi 90 lub więcej (patrz WELL vs2, Jakość światła elektrycznego).

Koordynacja projektu kolorystycznego i oświetleniowego

Barwa i światło są od siebie zależne, ale często kolorystyka i oświetlenie to dwa odrębne czynniki. Aby osiągnąć najlepsze rezultaty, ważne jest harmonijne skoordynowanie tych dwóch czynników, zwłaszcza podczas projektowania przestrzeni publicznych. Bez ścisłego związku pomiędzy kolorystyką i oświetleniem, nawet najpiękniejsze barwy mogą nie zaprezentować pełni swego potencjału. I odwrotnie: najlepszy projekt oświetlenia nie spełni swojej roli, jeśli kolory są źle do niego dobrane. Projektanci powinni pamiętać, że dobry efekt wymaga właściwego połączenia koloru i światła.